Tips&Links

Fantastisch om kunstactiviteiten voor ouderen te organiseren. Maar hoe doe je dat? Hoe zorg je dat de activiteiten succesvol worden?

tips

• Sluit aan bij wat de ouderen willen en kunnen …
  Heel simpel: vraag het hen. Dat hoeft niet met een uitgebreide enquête. Een kopje koffie werkt meestal uitstekend. Ga naast een oudere zitten, maak een praatje en je hebt zo tal van aanknopingspunten. Ook de begeleiding van de deelnemers is echt maatwerk.
• … en daag hen ook uit tot iets nieuws
  Als je alleen maar vraagt wat mensen willen kom je niet vaak tot iets nieuws. Wat zij (nog) niet kennen kunnen ze ook niet bedenken. Daarom is het de kunst om één of twee stappen verder te denken en hen te verrassen.
• Kies het juiste tijdstip
  Veel reguliere culturele activiteiten zijn in de avond. Voor ouderen is dat vaak geen fijn moment, zeker niet in de winter, als het koud en donker is. De ervaring leert dat de middag de voorkeur heeft.
• Eerst dichtbij, dan verder weg
  De eerste activiteit moet voor veel ouderen echt dichtbij zijn. In het eigen dorp of in het eigen wijkje in de stad. Als zij eenmaal gewend zijn en zich er happy voelen kun je ook best een keer iets verder gaan, voor de eindtentoonstelling bijvoorbeeld.
• Onderschat ouderen niet
  Onze ervaring is dat veel ouderen graag nieuwe dingen willen en kunnen leren. Eigenlijk is elke kunstvorm voor ouderen geschikt te maken, ook bijv. Urban Culture. Start veilig, met iets bekends en je zult versteld staan. En wees creatief: is klei te zwaar, dan lukt boetseren met was waarschijnlijk wel.
• Grijp je kansen
  Vooral tijdens een langer lopend project doen zich vaak onverwachte kansen voor. Er dient zich bijv. een vrijwilliger aan die contacten heeft met een kunstenaar die hier als vluchteling is en moeite heeft om op een zinvolle manier zijn dagen door te komen. De start van een nieuwe workshop?
• Werk met een kunstenaar
  Het gaat om creatieve ontwikkeling, dat is een vak, dus schakel een kunstenaar in! De kunstenaar weet de activiteit boven het alledaagse uit te tillen. Door de opdracht, door het materiaalgebruik, door de bejegening van de deelnemers én door de manier van presenteren van het resultaat.
• Met vrijwilligers wordt alles mooier
  Met vrijwilligers kun je ineens zoveel meer. Zij zijn van belang voor praktische hulp, zoals het ontzorgen van ouderen tijdens de bijeenkomsten. Een actieve groep kan ook veel betekenen bij het maken van plannen.
• Ga uit van iets vertrouwds
  Bezig zijn met kunst is eerst vaak best spannend, zeker bij nieuwe, eigentijdse kunstvormen. Het is dan fijn als ouderen uit kunnen gaan van iets vertrouwds, bijvoorbeeld muziek mixen met zelfgekozen lievelingsnummers.
• Geef ouderen een podium
  Voor veel ouderen werkt het – net als voor jongere generaties – erg stimulerend om ergens naar toe te werken. Een tentoonstelling, een voorstelling, een optreden. Het geeft meer betekenis aan het maken en oefenen. Voor sommige erg kwetsbare ouderen is dit echter te veel.
• Te waardevol voor één keer
  Eén keer bezig zijn met kunst is leuk maar te weinig om echt verschil te maken. Ga daarom uit van vijf activiteiten of bijeenkomsten per oudere.
• Regel altijd pret!
  En dan nog een tip van De Gruitpoort uit Doetinchem: zij ontwikkelden een concept met voorpret, pret-pret en napret. Voorpret is bijv. dat ouderen en leuke uitnodiging krijgen en hen wordt gevraagd een voorwerp, foto of gedicht mee te nemen. De pret-pret is de activiteit zelf. De napret is een tastbaar eindproduct, bijvoorbeeld een mooie foto. Deze werkwijze maakt het effect van de activiteiten groter en helpt de lege momenten op een dag op te vullen.

Achtergrond

Voor wie het organiseren van een bijeenkomst of workshop relatief nieuw is, ontwikkelde KunstRoute65 uit Eindhoven het ‘Stappenplan samen organiseren’. Een heel goede tip daarin is om bij het begin te beginnen. Het is een open deur maar het wordt zo gemakkelijk vergeten: benoem de doelgroep zo precies mogelijk en maak helder wat je met hen en voor hen wilt bereiken!

Tegelijkertijd is het heel belangrijk dat er experimenteerruimte is. Het lijkt misschien in tegenspraak met het bovenstaande, maar dat is het toch niet: je begint met een goed plan maar daarna neem je de vrijheid om aanpassingen te doen. Daarvoor is een cultuur nodig waarin er ook eens wat mag mislukken. Het is immers pionierswerk! Bovendien is er tijd nodig. Diverse projectleiders gaven aan dat bijvoorbeeld een zomerprogramma of festival de eerste keer nog geen groot succes was: er was tijd nodig om het te perfectioneren en bekendheid te krijgen.

Links

• Een paar van deze tipsenlinks zijn ontleend aan het hoofdstuk Workshops uit de brochure KunstRoute65.
• Stappenplan Samen Organiseren van KunstRoute65 uit Eindhoven.

Download Succesvolle kunstactiviteiten

Heb je nu eigenlijk persé die kunstenaar nodig als je kunstactiviteiten voor ouderen start? Wij zijn daar heel duidelijk over: ja! Hun meerwaarde is niet te missen. Maar niet elke kunstenaar is geschikt voor het werken met deze doelgroep.

Tips

• Werk altijd met een kunstenaar
  Het gaat om creatieve ontwikkeling, dat is een vak, dus schakel een kunstenaar in! De kunstenaar weet de activiteit boven het alledaagse uit te tillen. Door de opdracht, door het materiaalgebruik, door de bejegening van de deelnemers én door de manier van presenteren van het resultaat.
• Zoek de juiste kunstenaars
  Niet elke kunstenaar is geschikt voor het werken met (kwetsbare) ouderen. Hij of zij moet er echt plezier in hebben en er uitdaging inzien. Een mensenmens zijn. Een dirigent die alleen maar wil dat het stuk perfect wordt uitgevoerd en daarin geen concessies wil doen is waarschijnlijk niet geschikt. Het gaat ook om het avontuur! Wees dus niet te snel tevreden als het gaat om het vinden van kunstenaars voor je initiatief. En ben je zelf die kunstenaar, blijf jezelf dan ontwikkelen in het contact met ouderen.

• Begeleidt de kunstenaar
  Is het werken met ouderen nieuw voor de kunstenaar, zorg dan voor begeleiding of een korte training op maat. Zeker als het gaat om kwetsbare ouderen of ouderen met dementie. Het helpt sterk als de kunstenaar weet met wat voor mensen hij of zij gaat werken. En hoe hij met zijn of haar gedrag de ouderen het beste kan begeleiden en inspireren.
• Combi met amateurkunstenaars kan ook
  Wanneer het project veel begeleiding door kunstenaars vereist, kan dit aardig in de papieren lopen. Een oplossing kan dan zijn om ook amateurkunstenaars te betrekken, onder leiding van een professioneel kunstenaar. Hij of zij leidt de amateurkunstenaars op en coacht deze. Met name op het punt van out-of-the-box denken en leren inspireren.

Kwetsbare ouderen zijn de belangrijkste doelgroep van Lang Leve Kunst. De exacte doelgroep verschilt per project. We richten ons vooral op zelfstandig wonende ouderen, maar ook projecten voor ouderen in een instelling zijn welkom. Projecten mogen daarbij een specifieke doelgroep kiezen, zoals ouderen met beginnende dementie, ouderen met een migrantenachtergrond of … mannen. Maar hoe werf je deze ouderen? En komen ze wel?

Tips

• Zorg voor een laagdrempelige kennismaking
  Vrijwel iedereen vindt het prettig om vrijblijvend te komen kijken en/of te proberen voordat je je bindt. Een proefcursus, festival, bustour of markt kan daar uitstekend bij helpen.
• Neem praktische drempels zoveel mogelijk weg
  Organiseer je activiteiten op een tijd en locatie die voor ouderen plezierig is. Aan de overkant van de brug kan al te ver zijn. Bied zo nodig vervoer aan. Ga met ouderen in gesprek over de drempels die zij ervaren en probeer die weg te nemen.
• Maak zo concreet mogelijk wat ouderen kunnen verwachten
  Het is voor iedereen, ook voor ouderen, plezierig als je weet wat je kunt verwacht. Maak dat zo helder mogelijk, liefst met beeld erbij. Het is fijn als zij zien dat de kunstenaar er vriendelijk en eigenlijk ‘best gewoon’ uitziet en dat er ‘meer oudjes’ gewoon meedoen.
• Vraag hulp van partijen en personen die bij de ouderen binnen komen
  Denk aan de zorgmedewerkers voor ouderen in een instelling en de thuiszorg of huishoudelijke hulp bij thuiswonende ouderen. Vergeet ook de huisarts niet. Het is fantastisch als deze personen bijv. een folder met bon kunnen meegeven voor een gratis proefles. Met duidelijke contactgegevens natuurlijk.
• Vraag deelnemende ouderen om iemand mee te nemen
  Ouderen kennen ouderen, dat is meer regel dan uitzondering. Als je een aantal enthousiaste oudere deelnemers hebt, is het vaak een koud kunstje om via hen ook andere ouderen te werven.
• Geef presentaties of proeflessen op plekken waar veel ouderen komen
  Er zijn in elke gemeente plaatsen of verbanden waar al veel ouderen samenkomen, bijv. bij ouderenbonden en ouderenmiddagen van kerken. Vraag of je een keer mag vertellen wat jullie doen of beter nog: organiseer daar een proefworkshop of een openbare repetitie van jullie popband.
• Maak gebruik van bestaande lokale evenementen
  Is er een jaarlijkse Kunstroute? Of een braderie in de zomer? Organiseer een paar proefworkshops of richt een kraampje in waar een paar enthousiaste oudere deelnemers creatief aan de slag zijn. Het werkt voor ouderen enorm drempelverlagend om te zien dat andere ouderen het ook durven.
• Begin met een kop koffie
  Soms is het goed om klein te beginnen. Voor sommige ouderen is het woord ‘kunst’ op zich al een drempel. Het hoogst haalbare is dan om hen naar een veilige plek te halen voor een kop koffie en een praatje. Misschien als opstap naar een kunstactiviteit op een later moment.
• Maak langlopende programma’s behapbaar
  Bij langere trajecten, bijvoorbeeld een cursus met veel bijeenkomsten, is het slim om het programma te verdelen in een aantal blokken. Zo kunnen ouderen zich inschrijven voor alleen het eerste blok. Als ze daar aan mee hebben gedaan volgt inschrijving voor de volgende blokken meestal vanzelf.
• Vraag om hulp
  Bij projecten waar basisschoolkinderen of middelbare scholieren bij betrokken zijn werkt het vaak goed om ouderen te vragen of ze willen helpen: de jongeren ‘moeten dat nu eenmaal voor school doen’. Ook ouderen geeft het vaak een goed gevoel om iets voor een ander te kunnen betekenen.
• Vergeet ook de lokale kranten en radio/tv niet
  Gooi jij het lokale snufferdje altijd ongezien bij het oud-papier? Vergis je niet: ouderen zijn vaak de trouwste lezersgroep. Zorg regelmatig voor een leuk redactioneel stukje, liefst met quotes en foto’s van ouderen. Vaak lukt dat nog gratis ook.

Foto: KunstRoute65, Cor Heijdenrijk ©

Achtergrond

De meerwaarde van de kunstactiviteiten is meestal groot voor de deelnemers. Toch is het niet zo dat zij zich als vanzelf aandienen. Er blijkt een aantal hardnekkige fysieke en vooral mentale hobbels te zijn dat ouderen van deelname afhoudt. De werving vereist een goed doordachte aanpak, een behulpzaam netwerk en vooral doorzettingsvermogen, zeker in het begin. Bij succes gaat het op een gegeven moment steeds meer vanzelf.

Het wervingsplan is altijd maatwerk. Het hangt af van onder andere de kunstactiviteit, de wijk, de doelgroep en het netwerk. Wie er dan ook mee aan de slag gaat, er ligt één uitdaging in het bijzonder: het werven van mannen. Dat blijkt geen sinecure! Wat soms lukt is om mannen met hun vrouw mee te laten komen. Ook zijn er specifieke activiteiten die hen meer aanspreken: etsen, fotografie, nieuwe technologie zoals 3D-printen, speelfilm. Maar de echte sleutel hebben we nog niet. Wie het weet, mag het zeggen…

Links

• brochure van KunstRoute65.

Download Werven van deelnemers

Om kunstparticipatie van ouderen duurzaam te realiseren in een plaats of regio is een energiek netwerk onmisbaar. Diverse partijen brengen hun passie, expertise, netwerk, mensen en middelen samen en krijgen het samen voor elkaar: 1+1 =3! Hoe creëer je die vibe?

Tips

• Neem tijd om de kloof te overbruggen
  Er is nu eenmaal een kloof tussen zorgorganisaties, welzijnsorganisaties, culturele instellingen en gemeenten en dus ook tussen hun medewerkers. Dat is geen onwil maar een gebrek aan bekendheid met elkaars wereld.
• Injecteer inspiratie
  Onze ervaring is: potentiële partners die een keer een kunstactiviteit bijwonen zijn om. Ze zien met eigen ogen hoe groot de betekenis voor de ouderen is. Zorg dat ze geraakt worden…
• Zoek naar win-win
  De samenwerking is het sterkst als alle organisaties baat hebben bij de samenwerking. Bijv. als de welzijnsinstelling blij is dat ze via het kunstproject thuiswonende ouderen bereiken die nooit naar hun andere activiteiten komen.
• Zoek naar evenwicht in de samenwerking
  Het is helemaal niet erg als één partij wat meer de lead heeft maar waak voor ‘papieren partners’: iedereen die meedoet heeft een eigen rol en taak. Zonder dat eigenaarschap laat een partner je net zo snel weer vallen bij bijv. een reorganisatie.
• Maak onderscheid tussen het bestuurlijke en het organiserende niveau
  Eerlijk is eerlijk: je hebt beide niveaus nodig. De bestuurders om mee te (blijven) doen en dus voor de borging. De medewerkers om te zorgen dat die mooie projecten er echt komen. Maar trek het uit elkaar: het is vooral onwenselijk dat de doeners last hebben van eventueel gedoe aan de top.
• Geef belangrijke partners een zichtbare rol
  Organisaties moeten verantwoorden wat ze doen, ook bijv. naar de raad van toezicht. Het helpt hen als de bijdrage van hun organisatie zichtbaar is. Bovendien: een directeur, bestuurder of wethouder zal veel minder snel uit een programma stappen waar hij of zij zichtbaar aan is verbonden.
• Werk met ondernemende types
  Grote organisaties hebben best wel eens last van stroperigheid. Maar echt, ook in zulke organisaties zijn altijd mensen met ondernemingszin. Die heb je nodig om mooie kunstprojecten te realiseren. Steek geen tijd in mensen die niet willen.
• Werk aan een gezamenlijk lange termijn perspectief
  Werk, zeker als het netwerk en de eerste activiteiten er eenmaal staan, aan een gezamenlijk toekomstperspectief. Bijvoorbeeld via een convenant voor een periode van drie of vijf jaar. Dat geeft bovendien vertrouwen aan potentiële financiers.

Foto: De Zonnebloem

Achtergrond

Het onderzoek Kunstbeoefening met ambitie dat LESI voor ons in 2012 uitvoerde maakte al klip en klaar dat de kloof tussen de wereld van zorg/welzijn en de wereld van kunst/cultuur moet worden geslecht. Die kloof is één van de grootste hobbels op weg naar kunstparticipatie voor ouderen. Kort gezegd is de kunstwereld wel gericht op creatieve ontwikkeling maar was of is er te weinig oog voor ouderen als doelgroep. En heeft de wereld van zorg en welzijn vanzelfsprekend wel oog voor ouderen, maar vaak nog te weinig voor hun (creatieve) ontwikkeling.

Het deelprogramma Age Friendly Cultural Cities heeft laten zien hoe belangrijk ook de rol van de gemeente is. Op allerlei manieren, onder andere in de netwerkvorming en de borging. Dit laatste zeker wanneer cultuurparticipatie voor ouderen onderdeel wordt van het gemeentelijke cultuurbeleid.

Links

• Brochure Ga samen voor oud van LKCA . De brochure laat twaalf inspirerende projecten zien waarin professionals uit kunst en zorg met succes samenwerken. Met in het hart meer tipsenlinks.

Download Een energiek lokaal netwerk

Kunstparticipatie voor ouderen is in de meeste gemeenten nog een kwestie van pionieren; en dat geldt dus ook voor de financiering ervan. Er is meestal geen vast budget waaruit dit kan worden betaald: niet bij gemeenten, niet bij zorginstellingen en evenmin bij culturele instellingen. Hoe kom je dan aan voldoende budget?

Tips

• Begroot niet te krap
  Heb je ook de ervaringen dat projecten meestal meer tijd kosten dan je van tevoren dacht? Dat geldt zeker voor kunstprojecten met ouderen. We krijgen vaak terug dat bijvoorbeeld het werven van ouderen als deelnemer heel tijdsintensief is, zeker aan het begin.
• Streef direct naar duurzaamheid
  Weinig financiers worden warm van het financieren van een eenmalig project. Er gaat dan zoveel energie en dus geld verloren! Werk vanaf de start aan duurzame financiering. Al geven de (lokale) partners maar een beperkte bijdrage, maar wel voor vijf jaar, dan is dat heel waardevol.
• Geef je aanvraag body
  In lijn met het vorige punt zitten fondsen vaak niet te wachten op heel kleine aanvragen. Een wat groter programma, een bundeling van projecten, geeft meer vertrouwen voor de toekomst. Zeker als het dekkingsplan min of meer sluitend is.
• Betaal als organisatie zelf ook mee
  Als je als organisatie(s) zelf niet meebetaalt komt dat niet goed over. Kennelijk is het niet belangrijk genoeg. De eigen bijdrage mag meestal wel in uren zijn.
• Ga slim om met een eigen bijdrage
  Voor veel ouderen is een eigen bijdrage geen probleem. Het kan zelfs hun betrokkenheid verhogen als ze zelf meebetalen. Voor sommige ouderen is € 2 echter al teveel. Bij ouderen die echt over de drempel getrokken moeten worden omdat ze (nog) niets met kunst hebben, werkt een eigen bijdrage contraproductief.
• Laat oudere zelf bepalen wat het hen waard is
  Stel: je bent een nieuw popkoor voor ouderen gestart. Het is eerst een project, waarbij de kosten voor de dirigent worden betaald vanuit een subsidie. Aan het eind van het project bestaat het koor uit 40 enthousiaste leden. Je kunt dan uitstekend voorleggen dat doorgaan € 50 p.p. per jaar kost. Met eventueel een regeling voor ouderen die het niet kunnen betalen. De ouderen bepalen dan zelf of dat het hen waard is.
• Zijn er kansen in aanbestedingen?
  De laatste jaren wordt het welzijnswerk in gemeenten aanbesteed. Het is enkele welzijnsorganisaties gelukt om Lang Leve Kunst deels onder te brengen in de aanbesteding. Zorg overigens wel voor een bredere (financiële) basis. Bij de volgende aanbestedingsronde kan zomaar een andere partij aan zet zijn!
• Sluit aan!
  Natuurlijk heb je met Lang Leve Kunst een eigen doelstelling en moet je die niet loslaten om wat geld te krijgen. Toch zijn er vaak goede mogelijkheden om aan te sluiten bij wat bijvoorbeeld de gemeente nodig heeft en daardoor de kans op samenwerking en (financiële) ondersteuning te vergroten. Zo is voor gemeenten de bestrijding van eenzaamheid bij ouderen een belangrijk thema.
• Vraag lokale ondernemers en financiers
  De plaatselijke Rotary en lokale ondernemers willen soms best helpen. De laatste groep zeker in natura. Voor hen is het belangrijk dat zij zich betrokken voelen. Misschien omdat ze een kwetsbare oudere in hun eigen omgeving hebben. Of nodig hen een keer uit voor een voorstelling of tentoonstelling!
• Vergaar bewijslast
  Zeker gemeenten, maar ook andere financiers vragen steeds vaker enig bewijs dat de gebruikte interventie werkt: wat was het beoogde effect op ouderen? En is dat ook gerealiseerd? Zulk onderzoek is niet eenvoudig, maar wel waardevol. Misschien zorgt een student met een afstudeeronderzoek voor een betaalbare oplossing?

Kijk of je bij het Lang Leve Kunst Fonds terecht kunt voor een bijdrage.

Foto: KunstRoute65, Sas Schilten

Achtergrond

Bij de start van een project is het vaak goed mogelijk om voor een deel van de kosten ondersteuning te krijgen bij een vermogensfonds. Voor de lange termijn is financiering door fondsen meestal geen oplossing.
Als je een donatie of subsidie aanvraagt bij een fonds of een gemeente loop je mogelijk aan tegen de kloof tussen zorg/welzijn en kunst/cultuur. Met een project dat sterk artistiek vernieuwend is kun je goed terecht bij een cultuurfonds. Anders kun je het beter bij maatschappelijke fondsen zoeken, die zich inzetten voor de kwaliteit van leven van kwetsbare groepen. Het Lang Leve Kunst Fonds verbindt beide aspecten. Ook fondsen die zich specifiek op de gemeente of regio richten waarin het project plaatsvindt kunnen heel interessant zijn; de gedoneerde bedragen zijn echter vaak lager dan bij landelijke fondsen.

Links

• Zie het filmpje Kunst en geld uit de serie Krasse Kunst van Stichting RCOAK en Fonds Sluyterman van Loo.
• Als onderdeel van het programma Age Friendly Cultural Cities heeft Cultuur+Ondernemen de gids Age Friendly Financiering uitgegeven. Lees deze voor nog veel meer tipsenlinks en goede voorbeelden. Bij de gids hoort een online toolkit.
• Op de website van het VSB Fonds vind je een gratis cursus online fondsenwerven. Met behulp van filmpjes en tekst ga je stapsgewijs je fondsenwervingsplan opstellen. Ook worden er handige tips en links gegeven, bij voorbeeld over het aanvraagprocedures en de verschillen per rechtsvorm.
• Op de website van het LKCA vind je een gratis webinar Succesvol fondsen werven.

Download Financiering van kunstprojecten voor ouderen

Naast kunstprojecten voor ouderen zijn ook intergenerationele kunstprojecten een aanrader. Vaak gaat het om projecten met ouderen en scholieren van basisscholen of middelbare scholen. Of om projecten met (piep)jonge kunstenaars.

Tips

• Creëer een veilige omgeving voor beide groepen.
  Kijk hoeveel kinderen de ouderen tegelijk aankunnen. En bereid kinderen voor op de kwetsbare gezondheid en het andere tempo bij een deel van de ouderen.
• Zorg voor professionele begeleiding
  De begeleiding let erop dat beide groepen en daarbinnen de individuele deelnemers zich veilig voelen en voldoende uit de samenwerking halen.
• Streef naar een meer dan éénmalig contact, met diepgang
  Uit onderzoek blijkt dat belangrijk te zijn om elkaar te gaan vertrouwen en waarderen.
• Spreek de diverse generaties zo gelijkwaardig mogelijk aan
  Bijvoorbeeld door niet alleen de jongere, maar ook de oudere met de voornaam aan te spreken, als de oudere dat akkoord vindt. Het kind of de jongere wordt serieus genomen, net als de oudere. Dat verhoogt de kans dat ze als team aan de slag gaan.
• Geef zo snel mogelijk ruimte aan nieuwsgierigheid
  Waarschijnlijk hebben beide groepen hun vooroordelen en beelden over elkaar. Niet uitgesproken is dat ongemakkelijk. Door direct op een speelse manier allerlei vragen toe te laten creëer je een open sfeer. Dat werkt vooral goed bij jonge kinderen.
• Zorg dat beide generaties van elkaar kunnen leren
  Uit onderzoek en uit onze ervaring blijkt dát namelijk de sleutel te zijn tot succesvolle intergenerationele projecten.
• Werk aan een gezamenlijk, concreet eindproduct
  En dit liefst op basis van gedeelde interesse. Het samen lekker aan de slag gaan is de beste manier om over de aanvankelijke verlegenheid heen te komen.
• Vier dit tastbare eindproduct
  De samenwerking is voor beide groepen vooral vruchtbaar als het niet bij kennismaking en een gesprek blijft maar er een concreet eindproduct uit voortkomt. In de vorm van bijvoorbeeld een voorwerp, boekje of voorstelling. De gezamenlijke trots geeft extra glans aan het contact. Het is een succeservaring.
• Evalueer de intergenerationele samenwerking
  Liefst met een deel van de betrokkenen zelf, anders in elk geval met hun begeleiders. Dit kan overigens op een luchtige en laagdrempelige manier. Is er de mogelijkheid om het een vervolg te geven voor deze of andere ouderen en jongeren?

Foto: De Gruitpoort – Doetinchem

Achtergrond

Bij schoolprojecten brengt het onderlinge contact en het samenwerken voor de oudere deelnemers en de kinderen een nieuwe impuls. Een goede voorbereiding in begeleiding is daarvoor overigens essentieel. De ouderen worden vaak meegenomen door het enthousiasme en de snelheid van de kinderen. En hun digitale handigheid. De kinderen verrassen zich erover dat de ouderen zulke andere verhalen hebben, maar dat er toch ook veel herkenning is. En dat de ouderen eigenlijk helemaal niet eng zijn. Het samenwerken is dan ook goed voor de onderlinge beeldvorming; er ontstaat begrip en sympathie. Contact met een specifieke persoon komt in de plaats van een algemeen gevoel bij een hele groep.

Erg mooi om te zien is ook de interactie tussen ouderen en jonge makers. Deze jonge kunstenaars hebben een puurheid en vrijheid die heel goed blijkt te werken bij de ouderen. Ze spreken de ouderen lekker direct aan en juist dat creëert gelijkwaardigheid in de relatie. De oudere voelt zich daardoor serieus genomen en uitgedaagd.

Links

• De laatste drie verhalen in de brochure Ga samen voor oud van LKCA gaan over intergenerationele projecten
• De brochure Generaties (net)werken samen gaat over intergenerationeel samenwerken. Breed, niet alleen bij kunstprojecten. Ontwikkeld door Leyden Academy on vitality and ageing, Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg en Zonnehuis.

Download Intergenerationele kunstprojecten

Met het programma Age Friendly Cultural Cities (AFCC) moedigde het Fonds voor Cultuurparticipatie steden aan om actieve cultuurparticipatie voor ouderen te verbeteren en te stimuleren. Zo werkten zij samen met gemeenten en culturele instellingen aan het verduurzamen van actieve cultuurparticipatie door ouderen, binnen het cultuur- en WMO-beleid. Hoe doe je dit in je eigen stad?

Tips

• Breng de lokale situatie in kaart
  De Vlaamse Ouderenraad maakte de Cultuurscan, een handig instrument om helder te maken of het lokale cultuuraanbod ‘ouderenproof’ is: zijn culturele organisaties ook gericht op ouderen? Is er voldoende mogelijk voor ouderen? Wordt er rekening gehouden met hun wensen en beperkingen?
• Ga aan de slag!
  Gemeenten staan voor de uitdaging om de cultuurparticipatie onder ouderen te stimuleren en de beleidsterreinen cultuur, zorg en welzijn te verbinden. De Handreiking lokaal beleid ouderen en cultuur geeft antwoord op vragen zoals waarom, wie en hoe, én veel tipsenlinks!
• Maak het financiële plaatje rond
  Zie voor tipsenlinks de gids Age Friendly Financiering en het thema Financiering.
• Kijk en lees hoe anderen het doen
  Het Fonds voor Cultuurparticipatie maakte van de Age Friendly Cultural Cities verhalen en filmpjes.

Foto: Fort van de Verbeelding – AFCC Utrecht

Age Friendly Cultural Cities

Dit zijn de Age Friendly Cultural Cities (bron: FCP):

Links

• Filmpjes Age Friendly Cultural Cities
• Het verhaal Frans Meerhoff

Download Age Friendly Cultural Cities en de rol van de gemeente

Onderzoeksprogramma Kunst en cultuur in de Langdurige zorg en ondersteuning, 2019 – 2022. Zie de resultaten op www.kunstindezorg.com. De waarde van kunst voor ouderen zit ‘m grotendeels in Positieve gevoelens, Uitgedaagd worden en Diepgaand contact. Zie ook de factsheet.
Het doel van het onderzoeksprogramma was en is het verbinden van cultuur aan langdurige zorg en ondersteuning, op een structurele en duurzame manier. De vraag die hierbij centraal staat is: wat zijn de effecten van kunst op de (positieve) gezondheid en het welbevinden? Door kunstinitiatieven te onderzoeken wordt zichtbaar welke elementen hierbij een rol spelen. Het lopende onderzoek is gegund aan een consortium onder leiding van Amsterdam UMC/Leyden Academy on Vitality and Ageing. Het Lang Leve Kunst Fonds draagt financieel bij aan de projecten waarbij het onderzoek plaatsvindt. In 2020 heeft het onderzoek zich uitgebreid naar corona-proof varianten van de projecten.

Kunst en cultuur onder ouderen, – Een kwantitatief onderzoek onder 60-plussers, in opdracht van het Lang Leve Kunst Fonds, uitgevoerd door Ruigrok NetPanel, december 2020. Belangrijke uitkomsten: 74% van de mensen van 60 jaar en ouder lijkt het leuk om (weer) actief kunst te beoefenen. Fotograferen (43%), een instrument bespelen (25%), schilderen of tekenen (25%) en leren hoe je social media gebruikt (29%) zijn favoriet. Ouderen verwachten dat de activiteiten plezier geven en kijken er naar uit om samen met kunst bezig te zijn. Zij geven daarnaast aan dat ze kunstparticipatie zinvolle tijdsbesteding vinden die hen scherp houdt. De voornaamste belemmeringen voor deelname zijn lichamelijke beperkingen en de kosten.

WHO-rapport – What is the evidence on the role of the arts in improving health and well-being? A scoping review, uitgegeven door hde World Health Organization, 2019.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft 900 onderzoeken geanalyseerd en concludeert nu officieel: het actief of passief beleven van kunst bevordert de gezondheid en het algehele welbevinden. Het onderzoek werd op 11 november 2019 in Helsinki gepresenteerd. De WHO roept beleidsmakers op om meer te investeren in culturele interventies in de gezondheidszorg. Lees het hele artikel op de site van LKCA.

Kennissynthese Kunst en positieve gezondheid – Een overzichtsstudie van culturele interventies met mensen die langdurig zorg en ondersteuning ontvangen, uitgegeven door Hogeschool Windesheim, 2017. Dit onderzoek is in 2016/2017 in opdracht van instituut ZonMW. Eén van de conclusies is dat er meer onderzoek nodig is om de positieve effecten van kunst op de gezondheid en het welzijn van ouderen aan te tonen. Dieuwke de Boer en Désirée te Marvelde concluderen in hun artikel uit 2018 dat er diverse redenen zijn voor dit gebrek aan bewijs: ‘Het probleem is dat de kunsten niet het – in de zorg dominante – paradigma van evidence-bases practice volgen. Dit heeft onder andere te maken met de grote diversiteit in kunstvormen en praktijksituaties. Ook zijn culturele interventies vrijwel altijd kleinschalige projecten met kleine onderzoeksgroepen (…).’

Wat werkt bij culturele interventies voor ouderen – hoe kunst kan bijdragen aan positieve gezondheid, uitgegeven door Movisie, 2018
Gezocht wordt naar antwoord op de volgende vragen: Welke mechanismen zorgen voor een positief effect en welke factoren werken belemmerend of bevorderend? In totaal zijn er voor dit Wat Werkt bij-dossier 64 nationale en internationale bronnen geraadpleegd, variërend van literatuur reviews, kwantitatieve effectstudies en kwalitatief onderzoek.

Museum op recept, overzichtsartikel van Mark Mieras in opdracht van het Mauritshuis, 2015
Mark Mieras laat zien dat museale programma’s voor ouderen (met dementie) en hun mantelzorgers vaak positieve effecten laten zien en dat de onderliggende mechanismen op hersenniveau deels in beeld zijn. Zo zorgt het feit dat de deelnemers geboeid zijn (gerichte aandacht) ervoor dat zij minder rusteloos zijn. Dat is minder belastend voor de hersenen. Hij beschrijft daarnaast een effect via de lijn van de empathie en via het geven van betekenis aan het eigen levensverhaal.

Kunst als recept, uitgegeven door de Boekmanstichting, 2015
Kunst als recept gaat over de bijdrage van kunst aan het gezond ouder worden en over toepassingen van kunst in de gezondheidszorg, variërend van zorg voor ouderen, gehandicapten, jeugd en cliënten in de geestelijke gezondheidszorg, tot zorg in ziekenhuizen en revalidatiecentra.

Older people and culture – older, culturally active and full of live, published by Long Live Arts (Lang Leve Kunst), 2014
Which aspects of artistic activities make the difference? And to what should you pay attention when offering arts to older people? This short literature study will seek the answers to these questions by looking at the underlying (neuro)psychological processes.

Kunstbeoefening met ambitie – naar een lokaal en stimulerings- en faciliteringsprogramma voor kunstbeoefening door ouderen, uitgegeven door het Landelijk Expertise Centrum Sociale Interventies (LESI), 2012
De centrale onderzoeksvraag luidt: Welke rol speelt kunstbeoefening in het welzijn van ouderen, en hoe kan op grond daarvan kunstbeoefening door ouderen effectief worden gestimuleerd en gefaciliteerd? LESI onderzocht het thema ouderen en kunstbeoefening in opdracht van Kunstfactor, sectorinstituut amateurkunst, en de ouderenfondsen RCOAK en Fonds Sluyterman van Loo.

Speciaal voor alle (creatieve) ouderen die sinds het begin van corona noodgedwongen veel thuis zijn, heeft Amphion Cultuurbedrijf het project ‘Kunst door de Brievenbus’ gestart. Sinds april 2020 hebben al ruim 200 deelnemers uit de gemeenten Doetinchem, Doesburg, Bronckhorst, Montferland en Oude IJsselstreek zich aangemeld. Deelnemers krijgen eens per twee weken een uitdagende opdracht thuis en delen het resultaat met elkaar en de organisatie. Het brengt meer kleur in hun leven, tijdens en na lockdowns. Inmiddels is duidelijk dat Kunst door de Brievenbus een blijvertje is: het bereikt deels andere ouderen, brengt energie en verbinding en is makkelijk te realiseren. Het Lang Leve Kunst Fonds stimuleert dat Kunst door de Brievenbus ook in andere gemeenten kan starten.

Projectfilm: Kunst door de Brievenbus

Wat maakt dat kunst zo belangrijk is voor ouderen? We doen daar natuurlijk onderzoek naar. Maar soms moet je het gewoon zien en ervaren. Dat kan met de korte film Pijnlijke Melodie het land in die Willem Sluyterman van Loo maakte voor Lang Leve Kunst. De film gaat over de voorbereiding van een theatervoorstelling met ouderen die als onderwerp de kritieke toestand van de ouderenzorg heeft. Kijk en geniet en laat je verrassen door de ouderen. De film en trailer zijn vrij te gebruiken en staan op You Tube.

Trailer: Pijnlijke melodie het land in

Lange film: Pijnlijke melodie het land in

Van kunstbeoefening word je blij, daar gaat het om! Het levende bewijs is er. Kijk naar al die ouderen die kunst beoefenen. En naar hun reacties. Die zijn zo overtuigend, dat niets in de weg zou mogen staan om met ouderen & kunstbeoefening aan de slag te gaan.

De vierdelige serie Krasse Kunst laat zien wat kunstbeoefening door ouderen oplevert. En ook waar de zwakke plekken zitten. Elke film duurt circa 6 minuten. De films zijn vrij te gebruiken en staan op YouTube Krasse Kunst.

Kunst en kracht

Kunst en geld

Kunst op recept

Kunst en contact

Online publicatie ‘Lang Leve Kunst – Ouderen in de hoofdrol’
Bij een nieuw fonds hoort nieuwe inspiratie: Waarom is juist kunst zo waardevol voor ouderen? Hoe geeft het zin en plezier aan hun leven? Wat heeft hen over de streep getrokken om hun schroom te overwinnen en mee te doen? En, wat is er van de projecten geworden in coronatijd? U leest het in ons gratis bookazine Lang Leve Kunst – Ouderen in de hoofdrol. 70 pagina’s vol vrolijke en ontroerende verhalen van ouderen en initiatiefnemers en hun ervaring met kunstactiviteiten in de afgelopen jaren. Voorafgegaan door een interview met onder meer Prof. dr. Tineke Abma over de waarde van kunstparticipatie door ouderen en het onderzoek dat zij en haar team daarnaar doen.
Vraag het bookazine gratis aan: Lang Leve Kunst – Ouderen in de hoofdrol.

VOL HARTE LUST – Twents Zilver, Kwiek met Kunst

Project van Kaliber Kunstenschool en Stichting Fit-ART in de gemeenten Oldenzaal en Enschede. Kwiekmakers bezoeken ouderen thuis die eenzaam zijn of dreigen te worden. In een serie bezoeken zoeken zij samen naar een manier om weer aan te haken, talent te ontwikkelen, de draad weer op te pakken. Kwiekmakers maken Kwiek met Kunst, bouwen aan vertrouwen, zoeken samen naar leefplezier. Het zijn kunstenaars die in het project zijn opgeleid om écht contact te maken met mensen in eenzaamheid, bij dementie, bij depressies en andere problemen. In deze publicatie vertellen Kwiekmakers en deelnemers over hun onbevangen ontmoetingen.
Download VOL HARTE LUST

SCP-essay ‘Gelukkig ouder worden in een veranderende samenleving’

Tijdens de coronacrisis hebben tal van nieuwe creatieve bijeenkomsten met ouderen het daglicht gezien. Door de gezondheidsbeschermende maatregelen dreigt hun wereld klein te worden. Nu de anderhalvemetersamenleving langer gaat duren, zullen creatieve oplossingen gevraagd worden om ouderen betrokken te houden. Naast de zorg voor de gezondheid vraagt het leven ook om plezier, betekenisvolle contacten en zinvol meedoen aan de samenleving. Het essay nodigt uit na te denken welke creatieve oplossingen en initiatieven mogelijk en nodig zijn, zodat mensen gezond èn zinvol ouder kunnen worden.
Download  SCP-essay

Ga samen voor oud!

Twaalf inspirerende projecten met ouderen: professionals uit kunst en zorg over het succes van de samenwerking. Het Landelijk Instituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA) heeft 25 professionals, deels uit de kunst & cultuursector en deels uit de zorg & welzijnssector, uitgenodigd om de kneepjes van het vak omtrent ouderenprojecten te delen. Ga samen voor oud! geeft inzicht in hoe samenwerking tussen verschillende sectoren leidt tot verrassende en verrijkende resultaten.
Download Ga samen voor oud! 2018

Ouderen en kunstparticipatie: een gouden kans

Deze brochure belicht de meerwaarde die kunst kan hebben in het leven van ouderen en geeft een handreiking om de culturele kansen voor ouderen te vergroten.
Download Ouderen en kunstparticipatie: een gouden kans, 2016

Kunst doet leven – effecten op positieve gezondheid

Een verhalenbrochure geschreven door journalist Hieke Jippes in opdracht van ZonMW. Zij ging in gesprek met direct betrokkenen uit de gemeente en uit een zorginstelling, met een beeldend kunstenaar en natuurlijk de ouderen zelf. Zij gaven sprekende, inspirerende voorbeelden van de mogelijkheden en effecten van ouderen en kunstbeoefening. Zoals een man met zulke zwakke polsen dat hij al een jaar met braces was opgezadeld, na een uur werken die braces af liet doen en zei: ‘Dit kan ik gewoon!’. En een oudere mevrouw die zich na het samen met anderen zingen ‘opgezwiept’ voelt.
Download Kunst doet leven, 2017

Lang Leve Kunst Loont!

De partners van Lang Leve Kunst (2013 – 2016) hebben met elkaar vier jaar hard gewerkt om ouderen en cultuurparticipatie onder de aandacht te brengen. En met succes: het onderwerp staat op de kaart en verdwijnt er ook niet meer van. Allen blijven actief op dit terrein. Lang Leve Kunst loont! – bekijk de resultaten.
Download Lang Leve Kunst, 2016

Handreiking lokaal beleid op ouderen – nooit te oud voor cultuur

In 2012 was het percentage 65-plussers in Nederland nog 16%, in 2040 gaat het al om 26%. De kwetsbaarheid onder ouderen zal navenant stijgen, zo toont CBS-onderzoek aan, vooral door vereenzaming. Cultuurdeelname kan ouderen helpen om langer zelfstandig te blijven wonen. Gemeenten staan voor de uitdaging om de cultuurparticipatie onder ouderen te stimuleren en de beleidsterreinen cultuur, zorg en welzijn te verbinden. De Handreiking lokaal beleid ouderen en cultuur geeft antwoord op vragen zoals waarom, wie en hoe.
Download Handreiking lokaal beleid en ouderen, 2016

Long Live Arts Manifesto

Dit manifest verscheen ter afsluiting van het Europese programma Long Live Arts 2016 over het belang van ouderen en cultuurparticipatie. Het moedigt Europese beleidsmakers en professionals op het gebied van cultuur en welzijn aan om dit onderwerp op nationaal en lokaal niveau breed onder de aandacht te brengen.
Download Long Live Arts Manifesto, 2016

The summit on creativity and aging in America

Het rapport ‘The summit on creativity and aging in America’ gaat in op drie aspecten van gezond ouder worden: health and wellness and the arts, lifelong learning in the arts, and age-friendly community design. In het rapport worden interessante aanbevelingen over ouderen en cultuurparticipatie gegeven.
Download The summit on creativity and aging in America, 2016

Kras & Kunstig

Een uitgave van de Gruitpoort in Doetinchem met tien willekeurige voorbeelden gekozen uit ruim 800 activiteiten in de West-Achterhoek, waar meer dan 33.000 mensen van 65 jaar en ouder wonen. Stuk voor stuk onvergetelijke levensgelukjes.
Download Kras & Kunstig, 2017